Oznaki kryzysu

"Kryzys" jest w ostatnich latach słowem – hasłem, które jest odpowiedzią na wszystkie niepowodzenia gospodarcze. Musimy sobie tymczasem zdać sprawę, że hasło to może nas również dotyczyć. Czym jest kryzys dla statystycznego przedsiębiorcy? W kategoriach czysto rachunkowych jest to spadek dochodu przedsiębiorstwa lub przynoszenie straty, przy zwiększających się jednocześnie kosztach prowadzonej działalności lub zmniejszonych z niej przychodach. Kryzys rozumiany jako popadnięcie przedsiębiorstwa w problemy z utrzymaniem poziomu dochodowości, czy dotychczasowego poziomu przepływów finansowych, może dotknąć każdego. Jego przyczyny bywają rozmaite, jednak najważniejszym zadaniem, jakie stoi przed przedsiębiorcą lub osobą zarządzająca przedsiębiorstwem, jest odpowiedź na pytanie, jak sobie z tym zjawiskiem poradzić. Każdy kryzys, odpowiednio wcześnie dostrzeżony, może zostać zażegnany. Stać się jednak może również początkiem drogi do upadłości prowadzonej działalności gospodarczej. Sens? Sygnały świadczące o nadchodzących problemach pochodzić mogą z wielu źródeł – zarówno z samej organizacji, jak i ze źródeł zewnętrznych. Należy przy tym pamiętać, że są to jedynie symptomy świadczące jedynie o negatywnych zjawiskach, nie zaś ich przyczyna. Lekceważenie takich sygnałów może zakończyć się dla przedsiębiorstwa szeregiem niepożądanych konsekwencji. O ile samo wskazanie objawów pogorszenia sytuacji gospodarczej w skali poszczególnych przedsięwzięć gospodarczych jest zadaniem w miarę prostym, o tyle odpowiedź na pytanie, co leży u ich podstaw wymaga już szczegółowej analizy oraz niejednokrotnie odważnych decyzji, do których niestety nie zawsze dochodzi. Do ich podjęcia niezbędne jest przede wszystkim przyznanie się przed samym sobą, przez osobę zarządzającą działalnością gospodarczą, że przesłanki leżące u podstaw prowadzonej działalności wskazują na kryzys.

Do najważniejszych sygnałów zewnętrznych zaliczyć można:

• Pochodzące z instytucji bankowych, z którymi prowadzona jest współpraca. Wymienić tutaj należy: utrzymujące się zadłużenie na koncie firmowym, odmowę udzielenia kredytu przez bank lub odmowę podniesienia limitu już udzielonego kredytu, domaganie się nadmiernych lub nowych zabezpieczeń w stosunku do udzielonego lub mającego zostać udzielonego kredytu, wymaganie przez instytucja bankową większych ilości informacji o przedsiębiorstwie lub domaganie się badania dokumentów firmowych przez audytorów bankowych.
• Polegające na udzielaniu licznych kredytów kupieckich w stosunku do podmiotów trzecich, albo z drugiej strony - na niemożności otrzymania odroczonego terminu płatności w stosunku do własnych zamówień. Problem stanowić mogą często przekraczane terminy płatności własnych, czy negocjowanie zmian terminów płatności. O pogłębiających się problemach świadczyć może również pojawianie się trudności w negocjowaniu warunków transakcji handlowych, brak możliwości i woli utrzymania takich kontaktów przez dotychczasowych kontrahentów. Ostatecznym sygnałem są postępowania windykacyjne wszczęte przez wierzycieli, czy to w formie wezwań do zapłaty, licznych telefonów od wierzycieli, czy już wytoczonych powództw o zapłatę zaległych kwot. Etap ten zazwyczaj łączy się już z powstaniem zaległości publicznoprawnych i w stosunku do własnych pracowników, co prowadzi wprost do zakończenia działalności gospodarczej w dotychczasowej formie.
• Pochodzące ze strony dłużników sygnały to głównie niepłacenie przez nich w terminie swoich zaległości w stosunku do naszej działalności gospodarczej. Problemem może być też nieznajomość wszystkich dłużników, czy też nieznajomość ogólnej sumy wszystkich naszych wierzytelności, które inne osoby powinny nam spłacić. Skutkuje to także tym, że nie przywiązujemy większej wagi do dłużników, terminów płatności, nierzadko skupiając się na kilku największych dłużnikach, zapominając, że ogólna suma naszych należności nie raz wielokrotnie przekracza sumy pojedynczych zadłużonych.
• Ostatecznymi sygnałami są działania prawne podejmowane przeciwko nam. Jest to ostatni moment, żeby próbować cokolwiek zrobić. Liczne negocjacje, spłaty i wezwania do zapłaty pochodzące od wierzycieli stanowią jedynie początek problemów. Równie ważnymi symptomami jest to, że cześć lub wszystkie wierzytelności, jakie mamy w stosunku do podmiotów trzecich sprzedawane są do wyspecjalizowanych firm windykacyjnych. W dalszej kolejności pojawiają się wyroki i nakazy zapłaty zasądzające kwoty na rzecz naszych wierzycieli. Jeżeli jednocześnie nie dochodzimy do tego naszych roszczeń, oznacza to najprawdopodobniej, że wpadliśmy już w stałą spiralę zadłużenia. Ostatecznymi sygnałami naszych problemów jest zajęcie części majątku naszego przedsiębiorstwa przez komornika, dokonywanie przez niego zajęć i zabezpieczeń, a w końcowym efekcie również wnioski o ogłoszenie upadłości składane przez wierzycieli.

Wśród sygnałów wewnętrznych, pochodzących z prowadzonej działalności gospodarczej wymienić można takie, jak:

• Malejący udział w rynku, zanikanie rynku odbiorców naszych towarów i usług, brak określonych rynków, na których chcemy i możemy zaistnieć z naszymi towarami i usługami; związany z tym może być brak strategii wewnętrznej rozwoju, brak strategii promocji, czy nieumiejętności badania potencjalnych rynków zbytu i brak reagowania na działania konkurencji rynkowej.
• Brak dywersyfikacji kontrahentów, co prowadzić może w przypadku zaprzestania współpracy z jednym partnerem do gwałtownego załamania obrotów prowadzonej działalności.
• Problemy mogą być też spowodowane przez kadrę kierowniczą przedsiębiorstwa. Zwrócić należy szczególną uwagę na nieodpowiednie kwalifikacje, czy cechy osobowości kadry zarządzającej, w szczególności brak spójnej wizji rozwoju i działań bieżących, czy właśnie brak porozumienia pomiędzy osobami zarządzającymi lub właścicielami przedsiębiorstwa. Inną kwestią, która może mieć również istotne znaczenie jest to, czy kierownictwo jest nastawione na rozwój i zmieniające się warunki otoczenia, czy też tkwi okopane na swoich pozycjach i ich niechęć do zmian wynika z przekonań niemających podstaw w warunkach makro i mikroekonomicznych.
• Kolejne problemy mogę zaistnieć na innych szczeblach organizacji przedsiębiorstwa. Absolutną podstawą jest odpowiednio zorganizowana i prowadzona księgowość przedsiębiorstwa, niezależnie od prowadzonej formy działalności gospodarczej, ponieważ to właśnie ten element pozwala w głównym stopniu kontrolować prowadzoną działalność. Jeżeli księgowość przedsiębiorstwa nie działa odpowiednio sprawnie i skutecznie, należy zastanowić się nad zmianą osób ją prowadzących. Kolejnym problemem może być brak systemu podnoszenia kwalifikacji pracowników, czy też ich wysoka rotacja, wskazująca na złą atmosferę pracy lub złe zarządzanie kadrą – poprzez niewłaściwy system wynagrodzeń, czy też nieprawidłowy system motywacyjny. Również przerost lub niedostatki w zatrudnieniu mogą być istotnym problemem.
• Poza problemami osobowymi mogą zaistnieć również problemy rzeczowe, których skutki możemy zaobserwować w majątku lub produktach przedsiębiorstwa. Zaliczyć tutaj możemy wyprzedaż majątku trwałego lub produktów poniżej ich rzeczywistej wartości, w celu uzyskania środków na utrzymanie płynności finansowej. Nieukończenie terminowe inwestycje zazwyczaj również przyczyniają się do problemów, z uwagi na rosnące koszty jej obsługi. Zaliczyć tutaj można również wzrost stanu produkcji nieukończonej, czy zaleganie towarów w magazynach, ich przeterminowanie, czy niewłaściwa struktura zapasów, powodująca ich niechodliwość.
• Problemem może być też brak pomysłu na strategię marketingową, czy pozyskiwanie nowych klientów. Przyczyniać może się tutaj również błędnie prowadzona lub jednocześnie zbyt kosztowana kampania marketingowa, w porównaniu do osiąganych efektów działań promocyjnych.
• Na negatywne wyniki przedsiębiorstwa, w szczególności na jego dochodowość, mogą również rzutować niewłaściwe materiały, z których produkty są wykonywane – ich zła jakość, czy nieużyteczność do danego typu produkcji, niedopracowanie technologiczne produktów, czy też niewłaściwe lub przestarzałe technologie służące do wytwarzania.

Wszystko wyżej wymienione, powodować może ogólnie wzrost kosztów funkcjonowania przedsiębiorstwa – poprzez wzrost kosztów materiałowych, wytwarzania, ogólnych, stałych, zmiennych, czy też wynagrodzeń.

Oczywiście nie wszystkie z wyżej wymienionych czynników dotyczyć muszą naszej działalności. Wystarczy kilka z wyżej wymienionych symptomów, żeby wzbudzić u właściciela przedsiębiorstwa pierwsze objawy niepokoju.